Tambur

Tambur (Müzik aleti - Çalgı)

Tambur, Türk müziğinde yaygın olarak kullanılan ve yalnız Türklerde görülen telli bir çalgıdır. Tambur'un kökeni, hangi tarihte ortaya çıktığı bilinmemektedir. Sümerce "pantur"dan geldiği hakkında bilgiler mevcuttur. Araplar, kelimenin "kuzunun kuyruğu" anlamına gelen "dumba-i bara"dan geldiğini söylerler. Sözcük, sonraları İran'da ve Orta Asya'da, daha çok bağlamaya benzeyen armudi gövdeli, uzun saplı çalgıların adı olarak kullanılmıştır. Özellikle Avrupalı gezginlerin (örn. Charles Fonton ve Toderini), sapındaki perde bağları dolayısıyla Türk müziğinin ses sistemini gözle görülür biçimde yansıttığını yazdıkları tambur, günümüzde yalnızca Türkiye'de kullanılan belki de tek çalgıdır. Sazı icra edenlere "tamburi" ismi verilir. Farabi, "horasan tamburu"ndan bahsetmektedir. Evliya Çelebi XVII. yüzyılda İstanbul'da 500 tamburi bulunduğunu ifade ediyor. Tarihte tambura; Farabi'de Horasan Tamburu, Maragali Abdulkadir'de Tambur-u Sirvaniyan ile Tambura-i Türki adlarındaki çesitleri ile değinilmiştir.

Bugün kullanılan tambur ise ilk kez Kantemiroğlu'nda görülmüştür. Dimitri Kantemir tarafından tambur, Türk müziği ses sistemini ifade maksadıyla kullanılmıştır. Uzun yıllar Türk müziğinde rağbet edilen bir saz olan tamburda virtüöziteyi getiren Tamburi Cemil Bey olmuştur. Geliştirdiği yeni icra şekli, tamburun klasik üslubuna alternatif olmuş ve yeni bir çığır açmıştır. Tamburi Cemil Bey, viyolonsel ve yaylı tamburu Türk müziğinde ilk kez kullanmıştır. Mesut Cemil'in tambur üslubu babasının izlerini taşımakla birlikte birçok yönden ondan farklılık gösterir. En uygun geçkilerle bezenmiş zengin bir melodik yapı, ustaca çalış Mesut Cemil'de de aynen vardır. Makamları tutumlu bir tavırla tanıtır, bastığı perdelerin tam hakkını vererek, aşırıya kaçmadan yaptığı zarif süslemeler ve kaydırmalar ve güzel geçkilerle çalışını zenginleştirmiştir. Tamburi Büyük Osman Bey, Tamburi İzak, Tamburi Cemil Bey, Kadı Fuat Efendi, Mesut Cemil, Refik Fersan, İzzettin Ökte, Ercüment Batanay, Necdet Yaşar, Abdi Coşkun, tavır olarak örnek alınan tamburilerden bazılarıdır.

                          Dümbelek

Dümbelek - çeşit kölemde çerepler şekilinde çift litavralar kibi alettir. Onıñ açıq tarafına ögüz quvuğı, balıq yaki eçki terisi tarttırıla. Çerepler çamurdan yapıla ve soñra ateşte pişkinleştirile. Dümbelek mahsus çertilip azırlanğan çubuqlarnen çalına. Çereplerniñ kölemi çeşit olğanı içün olar eki çeşit: alçaq ve yüksek davuşlar çıqaralar. Çalmazdan evel terisini küneşte yahut ateşte qızdıralar.
Evelde dümbelek arbiy orkestrde ya da saray qaravullarınıñ signal aleti sıfatında qullanılğan: onıñ vastasınen çeşit emirler berilgen, ealige ise hannıñ tantanalı çıquvı hususında haber berilgen. Bu soñkisi içün dümbelekniñ "Büyük dümbelek" pek büyük soyundan faydalanılğan. Onı eki adam çala eken ve sesi ta uzaqlarğa eşitile eken. Küçük dümbelekten atlı askerler de faydalanğanlar. Onı atnıñ boyunına asa ekenler. Qartlarnıñ aytışınca o dümbelekler ağaçtan oyulıp yapıla ekenler. Halq arasında ise dümbelekniñ küçük soyu qullanıla edi. Onıñ yüksekligi 200-250 mm, bir çerepniñ diametri 160-180 mm, digeriniñ ise 80-100 mm. ola. Dümbelekten çalğı taqımı erkânında faydalanıla.

• 
• 
• 
• 

                                     Tef

Tef

Tef, yuvarlak bir tahta kasnağın bir veya iki yanına deriden bir örtü geçirilerek yapılan ve parmak vuruşlarıyla çalınan müzik aleti.
Tef, Türk Musikisinde bir usul vurma aletidir. Bir çeşit açık davul olan tefin çeşitli şekillerine eski kavimlerde de rastlanır. Araplar'dan İspanya yoluyla Avrupa'ya geçmiş ve adına tambour de basque denmiştir. Orkestraya da girmiştir. Türk musikisinde, fasıl şefi olan ser hanendenin veya birkaç hanendenin elinde bulunur. Parmak vuruşlarıyla usul tutulur. Her vuruşta, kasnaktaki ince pirinçten 8 çift küçük zil tınlar.Tef 'in diğer adı DEF tir

• 
• 
• 
• 

DAVUL

Davul

Davul, belki de insanların kullandığı çalgıların en eskisidir. En yaygın vurmalı çalgılardan biridir ve dünyadaki hemen bütün halkların kültürlerinde yeri vardır. Yazılı tarihten çok önce Eski Mısırlıların, Asurluların ve Uzakdoğuluların davulu kullandıkları bilinmektedir. Amerika Yerlileri dinsel törenlerinde dans ederken, tempo tutmak için davul çalarlardı. Afrika'nın Siyah halkı, hem dans ederken hem de şifreli vuruşlarla kabileden kabileye haber yollarken davulu kullanırdı. Afrika’da bu amaçla hâlâ davul kullanılmaktadır.

Davulun başka adları; köbürge, küvgür, tuğ, tavul, tabıl (babl)dır. Davul çalanlara davulçu, tabilzen, tabbal gibi adlar verilirdi. VIII. yüzyılda köbürge, daha sonraları tuğ ve XI yüzyılda küvrüğ adını almıstır.Davulun yapısı ve çeşitlerÖte yandan davul, en basit çalgılardan biridir ve iki temel parçadan oluşur. Bunlardan biri boru ya da silindiri andıran kasnaktır. Kasnak tahta ya da metal olabilir. İkincisi bu kasnak gövdenin bir ya da iki yüzüne gerilerek geçirilen ince dana derisi ya da benzeri esnek bir malzemedir. Gerilen bu malzemeye davul derisi denir. Davul, derisine elle ya da sopayla vurularak çalınır. Bu sopaya davul tokmağı da denir.

Eskiden davul basit biçimde yapılırdı ve genellikle ritim tutmak için çalınırdı. Ama belirli nota ya da tonlarda ses çıkarabilen davul çeşitleri de vardır. Modern orkestralarda kullanılan timbal ya da timpani bu türdendir. Bu çalgılar, akort edilerek yüksek ya da yumuşak tonlarda çalınabilir. Timballer, pirinç ya da bakırdan yapılma yarı küre biçiminde davullardır. Davul derisi olarak parşömen (kurutulmuş dana derisi) ya da plastik kullanılır. Çalgı, derisi kelebek vidalarla ya da pedallarla gerilip gevşetilerek akort edilir. Bir orkestrada değişik boyutlarda iki, üç ya da daha çok timbal kullanılabilir. Bongo da akort edilebilen bir davuldur, ama ses değişimleri daha az belirgindir. Bongolar, küçük kovaya benzer ve dans orkestralarında çalınır. Çoğunlukla çift kullanılır, dizler arasında tutularak elle ya da parmaklarla vurularak çalınır.

Bongonun Afrika kökenli olduğu sanılmaktadır. Afrika kökenli bir başka davul da kongadır. Konga davulu büyük ve silindir biçiminde bir çalgıdır. Hem Amerika Yerlileri hem de Siyah Afrikalılar tarafından haberleşme davulu olarak kullanılan davullara tamtam adı verilir. Tamtamlar genellikle elle çalınır.

En büyük davul bas davuldur. Bas davulun çapı çok geniştir. İçi boş silindir biçiminde, tahtadan bir gövdesi vardır. Davul derisi gövdenin ya bir yüzüne ya da her iki yüzüne birden gerilir. Bas davullar perdesi belirsiz, derin, gümbürtülü bir ses çıkarır. Gök gürültüsü ya da top ateşi gibi bazı etkiler yaratmak için kullanılır. Askeri bandolarda kullanılan bas davul, çok ağır olduğu için özel bir taşıyıcının üzerine oturtulur.

Kirişli davul ve trampetler, boru biçiminde küçük davullardır. Hem orkestrada hem bandoda çalınır. İnce demir ya da kiriş tellerin tuttuğu davul derisi parşömendendir. Bunlar gerildiği zaman davul keskin ve tiz bir ses, gevşetildiği zaman tok ve daha pes ses çıkarır.

Orkestrada Davulcunun Rolü Orkestralarda davulcular büyük bir rol oynarlar. İkinci bir şef olarak orkestrada tempoyu ve ritmin düzenini sağlamakla görevlidirler. Bunun yanı sıra timpaniler ya da diğer perküsyon çalgıları çalınan melodileri dinamik veya gösterişli hale getirip süsleyebilirler. Vurmalı çalgıların da notaları vardır. Notalar genelde do anahtarı üzerinde yazılır ve timpani dışında tek notada vuruşlar belirtilebilir. Çünkü enstrümanlarda belirli notaları tutturmak çok zordur. Timpanide ise davulalrın boyutlarına göre notalar incelip kalınlaşabilir. Örneğin bir orkestrada 4 timpani varsa (23", 26",29" ve 32" lik) 4 farklı notayla bir eserde belirtilebilir. Tabi bu eserleri çalmadan önce çalgının akort edilmesi gereklidir.

Terminoloji

Anadolu’da yörelere göre değişkenlik gösteren davullar kasnak çaplarına göre küçük (60 cm), orta (70 cm) ve büyük (80-90 cm) olarak üç boya ayrılabilirler. Davul, germe çemberine geçirilmiş deri (Karadeniz Rumcası derma) ve bunların bağlandığı kasnak (Karadeniz Rumcası soma) denilen ağaç bölüm olmak üzere iki ana kısımdan oluşup, germe çemberine geçirilmiş deriler, istenilen tonu elde edebilmek için gereken miktarda gerdirilir. Germe çemberine ıslak olarak ge-çirilen dana/koyun/keçi derisi davul kasnağına yerleştirildikten sonra, çeşitli formlarda zig zag olarak bağlanmış sicimler yardımıyla her iki (alt ve üst) germe çemberi bağlanılır ve deri kurutulduktan sonra istenilen gerginlik (ton) elde edilene kadar sıkılır.

Etimoloji

Davul kelimesinin kökeni tartışılmışsa da konu üzerinde fikir birliği oluşmamıştır. Mahmut Ragıp Gazimihal (1952), Divanü Lügat-it Türk’te (MS 1072-1074) geçen tovul/tovil “şahin av yapınca çalınan davul” kelimesinden hareketle orijinin Türkçe olduğunu ileri sürmüş (Gazimihal, 1952: 163), Curt Sachs (1919) Hint Avrupa dillerinde davul kelimesinin karşılığı olarak kullanılan kelimeleri, Arapça tabl “davul” ile karşılaştırmış, 1968 yılında Sir Harold Bailey kelimenin Akatça tabalu/tapalu kelimesine bağlamıştır.
Parth yazılarında taβil/taβel (MS 3. yüz-yıl) ve taβάla/taβila (M.S 5. yüzyıl) savaş davulu anlamında kullanılmıştır. Aynı dönem Ermenicesinde tauił/tauoł kayıtlı olup, Partçadan ödünç alınmış olabilir FMI 66, Kaşgari’nin Divan’ında rastlanılan tovil/tovul formları da Part mirası olmalıdır
Karadeniz Rumcası'na taulin (ταούλιν Giresun, Tirebolu), tavuli (İnebolu), taul (Ordu, Santa), tavul (Gümüşhane), tağul (Ordu, Gümüşhane) formlarında girmiştir.
Türklerde davul

Türklerin de en eski vurmalı çalgılarından biri davuldur. Davul, Türklerin eski dinleri olan Şamanlık'ta dinsel törenler sırasında çalınırdı. Şaman din adamları kötü ruhları davul çalarak kovarlardı. Türkler Müslüman olduktan sonra davul eski işlevini yitirdi. Tuğ ve sancakla birlikte devletin egemenlik simgesi oldu.

Türklerde davul Osmanlı döneminde hem mehterhane adı verilen bandoda, hem de halk müziğinde kullanıldı. Askeri müzikte kullanılan davullar büyük çaplı ve tek yüzü deri kaplıydı. Yere koyularak tek ya da çift olarak çalınan bu davullara kös denirdi. Bunların biraz daha küçüğü atın iki yanına bağlanarak da çalınırdı.

Halk müziğinde, özellikle zurna eşliğinde kullanılan davulun büyüklüğü yöreden yöreye değişir. Anadolu davulunun ortalama çapı 50-55 cm, kasnak yüksekliği ise 30 cm kadardır. Bir kayışla sol omuza asılan davul, sağ elle tutulan tokmak ve sol eldeki çubukla çalınır. Yalnız tokmakla da çalınabilir. Tokmak güçlü zamanları, çubuk ise zayıf zamanları vurur.

Karadeniz bölgesinde, silindir formda, iki tarafı deri ile kaplı bas davullar zurna ve kemençeye eşlik çalgısı olarak kullanılmakta olup, meşin kayışla boyuna asıldıktan sonra, genellikle sağ elde tokmak (Trabzon)/kopano/balta (Ordu) kobal (Anadolu’da çomak, meççik, metçik, çomaka) ve çubuk/ vitsa (Trabzon Rumcası)/değnek (Anadoluda çırpı, zipzibi) ile vurularak çalınır.

Batı Trabzon’da kemençe davul eşliğinde çalınmasına rağmen, Doğu Trabzon ve Rize’de, kemençe/tulum/kaval, davuldan ayrı olarak kullanılan, solo çalgılardır. Bununla birlikte Doğu Trabzon’da da yer yer Sürmene’nin Aso köyü ve Mahno örneklerinde olduğu gibi, horonlarda kemençenin yanı sıra davul zurnanın varlığı da bilinmektedir. Artvin’in Laz olan sahil kesiminde, Kars civarı ve Kafkasya’da olduğu gibi “doli” adı verilen, tokmak yerine elle vurularak çalınan küçük bir davul çeşidi kullanılmaktaydı.
Davula Savaştaki Kullanım Alanına Göre Verilen Adlar

Davulun, müzikte kullanılmasından başka, haber aracı olarak çeşitli işlerde kullandığı zamanlar olmuştur. Yalnız başına ilan ve haber verme işlerinde, bekar odalarında, hanlarda, şehirlerde, akşam kapilar kapanırken, yanqın haberinde, fetih haberinde, savaşta dağılmış askeri bir araya toplamakta, divar kuruluna haber vermek işlerinde, askeri saf düzeni alınmasını işaret etmekte ve kale kuşatmalarında düşman tağımlarının yerini bulmakta kullanılmış olduğu bilinmektedir.
• Tabl-ı beşaret
• Tabl-ı asayiş
• Tabl-ı cenk veya saf
• Tabl-ı cenk-i harbi
• Tabl-ı derbent
• Tabl-ı orduğah nöbetleri
• Tabl-ı lağım bulma

Tabl-ı Beşaret

Bir kale fethedildiği zaman çalınan davula verilen isimdir. Fetihler, fatihleri olan hükümdarlar tarafından fetihname veya beşaretname denilen mektuplarla komşu hükümetlere ve yurt içindeki şehirlere bildirilirdi. Fetih haberi alan şehirlerde, kalelerde fetih şenlikleri yapılırdı. Tabmı beşaret denilen davul çalınması da bu anlamdadır. Mısır seferinde Tumanbay ele geçirildiği zaman Yavuz Sultan Selimin huzuruna “tabl-ı beşaret” gümbürtüleri ve top gürültüleri arasında törenle çıkarılmıştı.

Tabl-ı Asayiş

Savaşta gece bastırınca askerin dağılarak birbirinden ayrı düşmemesi için çalınan bir ritmdir. Asayiş davulu çalındıktan sonra çarpışmaya son verilir, herkes olduğu yerde kalır ve etrafa karakollar kurularak sabah olması beklenirdi.

Tabl-ı Cenk veya Saf

Savaşın başladığı anı belirlemek için çalınan davul tarafından yapılan bir çalış biçimidir. Bazen köşün (kös, tek derili olup madeni büyük bir kase üzerine gerilen deve ve benzeri hayvan derileriyle kaplı, iri bir çift tokmağı olan büyük duvallara denir.) katılmasıyla da çalındığı olurdu. Saf vuruşu çalındığında asker, bir çeşit savaş düzeni olan saf oluşturur ve bu şekilde savaşa girilirdi. Bundan böyle, XVI yüzyılın sonlarına kadar savaşlarda saf oluşturularak davulların ve köslerin saf usulü vurması devam etmiştir.

1402de ankara Savaşında Sultan Yıldırım Beyazıt, Timura karşı savaşa başlarken saf çalınıyordu: “Sultan Beyazıt sancakları çözdürdü. Kösler çalındı, saf–ber–saf bağlandı”.
Fatih Sultan Mehmet, Kara Buğdan kazasında, “Padişah buyurdu: Hey gaziler ne durursunuz, qayret-i islamdır. Ve illa saf saf olup alaylar bağlansın” dedi.

Tabl-ı Cenk-i Harbi

Biten savaştan sonra divan toplantısını haber vermek için çalınan davullara tabl-ı cenk-i harbi denir. 1456da Varnada, baskıncı Kazaklar yenilgiye uğradıktan sonra cenk-i harbi davulları ile divan kurulmuştu. “Bade Paşanın seraperdesi gelüp cümle orduyu islam tınab tınabe çataçet kurulup, cenk-i harbi tabılları döğdürüp divan-ı padişahi oldukta” ifadeleri kayıtta mevcuttur.


Tabl-ı Derbend

XVII yüzyılda kervansaraylarda, hanlarda ve bekar odalarında ve şehir kapılarında, yatsıdan sonra kapılar kapanacağından kimsenin içeri alınmaması veya dişarı çıkarılmaması veya dişarı çıkarılmaması için verilen işaret üzerine çalınan davullardır. Bu yüzyılda Malatyada bekar odalarında, Rumelide sınır kalelerinde, Tatvanda davul çalınıp kapılar örtülürdü. Tatvanda eskiden Süleyman Han (Kanuni zamanında) “Zal paşa burada müfid ve muhtasar bir kala bina ettürüp derbend çalınır olmuştu”.
Tabl-ı Ordugah Nöbetleri

Ordugahı koruyan karakol erlerinin ve kalelerde nöbet bekleyen erlerin uyumaması için için çalınan davullardır. Bu davullar çalarken yektir Allahdiye bağırırlardı. Mahmut Şevket Paşa da bunu şöyle bildiriyor: “Orduğah ve kalada asker hal-i teyakkuz ve intibah üzere bulundurmak için davul çalınır idi. Tablzen davul çaldıkları vakit ara sıra yektir Allahdeyü bağırırlar ve davulu ol vezinde çalarlar idi” demektedir.

Tabl-ı Lağım Bulma

Kale kuşatmalarında düşmanın, kale duvarlarını yıkmak için lağım kazıp kazmadığını anlamaya yarayan hassas davullara denir. Bunlar, yere dikili iki ağac üzerine oturtulur ve üstüne çomağı bağlanır. Tokmak titrerse düşmanın kazma faaliyetinde bulunduğu anlaşılır ve derhal karşı önlem alınırdı. Türkler bu yönetimi Kanuni Sultan Süleymanın Rodos kuşatması sırasında bulmuşlar ve uygulamışlardır.

XVII yüzyılda da davul içine darı ve büğday koymak suretiyle düşman lağımları araştırılmıştır. 1657de Kazakların Özü kalesini kuşattıklarında, kalede bulunan Evliya Çelebi “Lakin onların lağım hilelerinden havf edüb kalanın içinde, divanlarında lağım yerleri arayup, kala divanları üzerine davullar koyup, davulların içine darı ve buğday döküp lağım hilesi gözetirdik. Küffar kala temelinü kazıp lağım ederse, davullar üzere darılar lağımcıların külüngü darbesinden sıçraşırlar, hamdullah öyle bir lağım hilesi duyulmadı” diyor.

Tarihin ilk çağlarından beri Asyada Hunlar, Mezarotamyada Sümerliler tarafından kullanıldığı anlaşılan davulları, Romalılar çarpıştıkları Hun ve Avarlarda görmüşlerdi. Avrupaya geçerek tanıtılıp yerleşmesini sağlayan ise XVI yüzyılda Osmanlı Türkleri olmuştur. Türk ordu mızıkasının baş sazı olan davul Avrupada “Turkische trommel” ve “tambour des Turcs” diye anılmaya başlamıştı. Osmanlı mehterhanesinden örnek alınarak Avrupada kurulan takımlardan, sanat musikisine de geçmişti. Bestesi Gluck, Mekke hacıları Operasında 1764 yıllarında davula yer vererek eserin içinde zille birlikte icra ettirmişti. Yakin Doğu memleketlerinde de daul, türklerden kalmalığını ismi ile birlikte sakladı: 1809da davula Mısırda “tabl Tourky” (tabl-ı Türki) libyada "toultanen Dourgnı (tabl-ı sultan-i Türki)" deniyordu. 1778–dan 1854e kadar geçen sürede, Villoteau, Mozin, Boistse ve başkanları tarafından davulların Türkmen kökenli olduğu iyice belirtilmiştir. Spontini La Vesatane (1807) ve Fernan da Cortes (1809) operalarında kullanıldıktan sonra davula orkestrada da yer verildi. Bethoven, savaş senfonisinde (1813) davula top gürültülerini canlandırtdı. Berlioz, Faustdakı Macar Marşında, Rossini ile Vagner de operlarında davul kullandılar.

                                   Trompet

 

Trompet

Trompet, bakırdan yapılmış üflemeli çalgıdır.
Bir ağızlık ve kendi üzerine kıvrılmış silindir biçimindeki borudan oluşur. Ağız kısmı kâse benzeri konik biçimdedir. Ses rengi parlak ve çınlayan niteliktedir. Korno gibi trompet de çalma ilkeleri bakımından aynıdır. Trompetin öteki üflemeli çalgılardan önemli bir farkı, üfleme sırasında iki ya da üç kez ses düzenlemesi yapılabilmesidir.
Genelde iki tip trompet vardır:

• basit trompet, bir temel notanın armonik seslerini çıkartır.
• kromatik veya pistonlu trompet, 19. yüzyılın başında Bluhmel ve Stözel tarafından bulunmuş ve basit trompetin yerini almıştır.

Tüpleri bulunmayan basit trompet, bu çalgının ilkel türüdür. Perdeyi değiştirmek için boruda tüpler yoktur. Borunu uzunluğuna tekabül eden perdede sesler üretilebilir.
Trompet, üflemeli çalgıların en eskilerindendir. İlk metal trompet M.Ö. 2. binyılda Mısır'da dinsel törenlerde ya da askeri amaçla kullanılan, ancak bir ya da iki nota çıkarabilen küçük bir çalgıydı. Tutankamon'un Mısır'daki mezarındaki bronz ve gümüş trompetler İskandinavya'dan bronz trompetler ve Çin'deki metal trompetler M.Ö. 1500'lere dayanır. Eski Çağlarda işaretleşmelerde kullanılan bu çalgı, müzik aleti olarak orkestraya orta çağda girmiştir.
17. yüzyıl başında İtalya'da Montaverdi ve öteki bestecilerin yapıtlarında kullanılan trompetlerin çoğunluğu Re perdeliydi. Bu tür trompetler günümüzde kullanılmaz.
Trompet yapısından dolayı solo çalgı olarak ve oda müziğinde az kullanılmıştır. George Frideric Handel'in trompetler ve komolar için bir konçertosu, Mozart'ın bir trompet konçertosu vardır. Oda müziği yapıtlarında yer verilmesi ise 19. yüzyıl sonlarında ve 20. yüzyılda bestelenen eserlerde gerçekleşmiştir.

ZURNA

                                                                  Zurna Nedir?

Zurna, Türkiye'nin her yanında kullanılan, tahta, metal ve kamış kullanarak yapılan, yüksek sesli, bu yüzden büyük davul ile birlikte çalınan, yine bu yüzden açık havada kullanıma uygun, nefesli saz çeşitidir.

Türkiye dışında Fas'tan Çin'e kadar uzanan iklim kuşağındaki her ülkede kullanıldığı da bilinmektedir.

Zurnanın boy ve şekil olarak çok çeşitleri vardır. Zurnadan zurnaya küçük değişikliklerle aynı olan özellikleri:

Büyük parçasının sert bir ağaçtan yapılması (dağ eriği, ceviz, vs..)
İçinin açılarak sesi tam karşıya gönderecek şekilde olması (uzunlama kesiti parabola benzer)

Sesinin küçücük bir kamış silindirin ezilerek daracık bir elips haline getirilmiş dış deliğinin açılma kapanma titremeleriyle çıkması
İç boru deliğinin en kamışa yakın tarafının önce şimşir sonrada metal parça ile daha da daralması.
Kamışın özelliğinden sesinin ancak yuksek basınç sonucu çıkabilmesi
Yüksek basıncın gereği nefes çevirerek (ezgiyi kesmeden, şişirtilmiş avurtlardaki havayi kullanirken burundan nefes alıp devam ederek) çalınması.
Doğu Karadeniz folklorunda nadiren (Trabzon'da Akçaabat, Giresun ve Ordu'nun iç bölgelerinde) ancak mutlaka bas davul eşliğinde kullanılan, ahşap, yedi delikli nefesli bir sazdır.
Mehter takimları ve bunun modern şekli bando mızıka takımlarının eskiden hükümdarların hükümdarlık işareti olarak fermanlarını zurna eşliğinde okutmalarından geliştiği tahmin edilmektedir.

Etimoloji

Codex Cumanicus'ta suruna olarak kayıtlı olan enstruman (CCM fol. 45a) adının Farsça surna kelimesinden ödünç alındığı yaygın kanaattir: Farsça'da sur "festival" + nay "kamışlı"

Bununla birlikte Arapça sûr "boynuzdan yapılma büyük boru" + Farsça "kamış" ihtimali de gözden çıkarılmamalıdır. Eski İran dilinde "sur" kelimesi bir boynuz çeşidi olarak kayıtlı olup ikinci ihtimali güçlendirmektedir.

Anadolu'da düğünlerde, askere uğurlama törenlerinde, halk oyunlarında, seyirlik köy oyunlarında davulla birlikte kullanılmaktadır. Anadolu'da şimşir, dişbudak, ıhlamur, kızılcık, ceviz ve ardıç ağacından imal edilen zurna büyüklük ve ses rengine göre kaba zurna, orta kaba zurna ve cura zurna (Zil Zurna) olmak üzere üç çeşittir.

Saksafon

Değisik boyuttaki saksafonlar değişik tonlarda sesler çıkarırlar. Örneğin bu bariton saksafon tenor saksafona göre daha alçak tonları, alto saksafona göreyse bir oktav daha alçak tonlari çıkarabilir

Saksafon çoğunlukla pirinçten yapılan, koni ve “S” biçiminde olan, ağızındaki kamışla ses çıkaran üflemeli bir çalgıdır. 1840’li Yillarda, Adolphe Sax’ca bulunmuştur. Saksafon genellikle pop ve caz müziği ile ilişkilendirilse de, önceleri klasik batı müziği ve ordu müziği çalgısı olarak tasarlanmıştı.

Konu başlıkları  1Geçmişi 2 Yapısı 3 Saksafon Çeşitleri 4 Ağızlık 5 Kamışlar

Geçmişi

Saksafon, 1840’ların başında Paris’de yaşayan Belçika’lı müzik aygıtları yapımcısı ve klarnetçi Antoine-Joseph 'Adolphe' Sax tarafından tasarlandı. ‘’Saksafon’’ adı da “sax’ın sesi” anlamını taşır. Sax’ın 1846’da patentini aldığı konusunda değişik görüşler öne sürülse de, en olası olanı, ophicleide çalgısına klarnet ağızlığı eklenmesiyle ortaya çıktığıdır. Gerçekten de sax, babasının klarnet ve ophicleide üretilen fabrikasında yıllarca çalışmıştır.
Sax’ın 1846’da aldığı patentten sonraki yirmi yıl boyunca,saksafon yalnızca Sax’ın fabrikasınca üretildi.1966’de, patent süresinin bitiminden sonra saksafonda öteki üreticilerce bir çok değişiklik yapıldı.

Yapısı

Saksafon klarnetinkine benzer. Klarnetteki gibi,içi yuvarlak ya da dört köşe oyulmuş, tek kamışlı ağızlık kullanır. Tuş sistemi ise aynı olmasa da flütle benzerlik gösterir. Saksafon, metalden yapılan bir enstruman olmasına rağmen, yapısı ve kökeni gereği, bakır üflemeli değil, tahta üflemeli çalgılar arasında sayılır.
Saksafonlar çoğunlukla pirinçten yapılıp, üzerlerine saydam vernik, altın ya da gümüş ile kaplama yapılır. Vernik ya da öteki kaplamalar pirincin paslanmasını önlediği gibi, ses niteliğinin artmasını ve çalgının görüntüsünün ilgi çekici olmasını sağlarlar.
Değişik dönemlerde, saksafon yapımında plastik ve tahta gibi değişik gereçler de denenmiştir. 1930 öncesinde saksafonların verniklenmeden ya da kaplama yapılmadan satışa sunulmaları yaygındı. 1960’lara dek ise, bazi saksafonlar ucuz olmaları bakımından gümüşle değil, nikelle kaplanırdı.

Saksafon Çeşitleri

Saksafon topluluğunun, en büyüğünden en küçüğüne on üyesi; kontrabas, bas, bariton, tenor, C-ezgi, alto, F mezzo-soprano, soprano, C soprano, sopranino saksafon olarak sayılabilir.
Soprano, Alto, Tenor ile Bariton saksafonlar en çok kullanılan saksafonlardır. Bazı orkestralarda arada sırada Bas saksafonun da kullanıldığı olur.
Saksafon çalmaya yeni başlayanlar genellikle alto saksafondan baslayıp, deneyim kazandıktan sonra tenor ya da bariton ile çalmayı sürdürürler. Alto saksafon özellikle klasik batı müziği alanında tutulur. Çalması daha zor olan soprano ise 1960’lardan sonra caz müziğinde belli ölçüde yaygınlaşmıstır. Bas, sopranino ya da kontrabas saksafonlar günümüzde üretilse de, büyük saksafon orkestraları dışında ender olarak kullanılırlar ve daha çok özel ilgi duyanlara seslenirler.

Ağızlık

Tenor saksafon için iki ağızlık

Ağızlıklar kauçuk, plastik ya da metal gibi değişik gereçlerden yapılırlar. Ender olarak da tahta ve cam olanları da bulunur. Bazıları, metal ağızlıkların yaygın olan plastik ağızlıklara göre daha “canlı” ses çıkardığı, ötekilerse de ses tonundaki değişikliklerin ağızlıkta kullanılan gereçten değil, biçiminden geldiği kanısındadırlar. İçleri içbükey olarak oyulmuş ağızlıklar Adolphe Sax’ın özgün tasarımına daha yakın olup, daha yumuşak tonlarda ses çıkardıkları için klasik batı müziği saksafoncularınca yeğlenirler.
Klarnet gibi saksafon da ses çıkarmak için tek kamış kullanır. Saksafon kamışları klarnettekilere oranla daha geniş olurlar. Değişik saksafon çeşitleri (alto, tenor, vb) değişik boyutlarda kamışlar kullanırlar. Her çalgıcı kendi biçemine uygun kamışı birçok üreticinin ürünleri arasından seçebilir. Kamışların ses gücü, 1 ile 6 arasindaki sayılarca ölçülendirilmiştir. Yine değişik üreticilerin tıpkı ölçülendirmeyi kullandıklarını söylemek güçtür. Örneğin Rico’nun 3 sayili kamışı Vandoren’in 3 sayılı kamışına oranla çok daha yumuşaktır.

NEY

Ney, Türk Klâsik Müziği’nin yegâne üflemeli çalgısı ve Türk Tasavvuf Müziği’nin baş sazıdır. Tüm tekke mûsikîsinde bendir ile birlikte cevâz gören tek müzik âleti ney olmuştur. Mevlevî Âyinleri neylerin ve kudümlerin iştirâkleri ile yapılır. Eğer bulunursa diğer çalgılardan da birer tane yer almaktadır.

Ney ses rengi olarak insan sesine en yakın çalgılardan biridir. Her türlü müzikâl motifi icrâ etmeye imkan tanır. Üç oktavlık ses sâhası içindeki tüm sesleri, nefes şiddetini veya dudağın başpâre ile yaptığı açıyı değiştirmek sûretiyle koma koma (hattâ cent cent) verebilir.
Başpâre (birinci parça)
Neylerin üst ucuna (üflenen yerine) sesin daha net çıkması ve dudakların yaralanmaması için başpâre denilen bir parça takılır. Başpâre genellikle manda boynuzundan yapılmakla beraber, fildişinden, abanoz veya şimşir gibi sert ağaçlardan yahut benzer malzemelerden yapılabilir.

Ney yapım geleneğinde çoklukla kullanılan manda boynuzu, manda neslinin tükenmek üzere olması nedeni ile artık çok zor bulunabilmektedir. Mandaların çok genç kesilmesi de boynuzların içinin boş çıkmasına, tabii ki içi boş boynuzlardan da başpâre çıkmadığı için, başka malzemeler arayışı zorunlu hale gelmiştir.

Günümüzde başpâre yapımında sanayide kullanılan teflon, fiberglass gibi malzemeler kullanılmaktadır.

Başpârelerin dudağa temas eden açıklıkları, iç yüzeye verilen derinlikleri (hazne derinliği) ve dış çapları neyzenlerin istek ve alışkanlıklarına göre değişebilmektedir.

1- BAŞPÂRE AĞIZ ÇAPI:

16-17 mm arasında değişir.
Başpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 18 mm ise; ağız çapı: 16 mm.
Başpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 19 mm ise; ağız çapı: 16.5 mm.

Başpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 20-24 mm ise; ağız çapı: 17 mm. olmalıdır. Neyzenlerin alışkanlıklarına göre değişik ölçülerdeki başpârelerle üfleyenler de olabilir.

2- başpâre HAZNE DERİNLİĞİ:

Neyzenlerin alışkanlıklarına göre değişir. Bu derinlik mutlaka olmalıdır çünkü, başpâre kamışın birinci boğumu ile birlikte ses kutusu görevi yaptığı için hazne derinliği en az 1mm. en çok 3mm. olmalıdır. Bu derinlik üflenen nefesin ses kutusunda dönmesi için gereklidir. Usta neyzenler alıştıkları hazne derinliği ölçülerinin haricinde bir başpâre ile üfledikleri zaman istedikleri performansı alamadıklarını söylemektedirler.

3- başpâre DIŞ ÇAPI:

Dış çapları da (boynuz malzemede boynuz kalınlığının elverdiği ölçüde olmak kaydıyla) 35-50 mm olabilmektedir.

35 mm. den küçük çaplarda başpârenin dış açısı çok dik olacağı için tercih edilmez.
50 mm. den büyük olan başpârenin dış kenarı çeneye değdiği için bu da tercih edilmez.

4- başpâre AYAK ÇAPI:

Ortalama 5 mm. civarındadır Başpâre çekerken tornaya tutturmak için verilen genişliktir. Başpâreyi çeken ustaya göre değişir. Başpâreye hazne derinliği verilirken başpârenin çatlamaması ve ömrü açısından da önemlidir.

5- BAŞPÂRE ANA ÖLÇÜSÜ:

Kamışın birinci boğumunun (başpârenin takıldığı boğum - ses kutusu) en üst noktadaki iç çapı ile aynı olmalıdır. Fakat, değişik hava şartlarında, başpârenin genleşmesi ile parazvâne ve kamışın genleşmesi aynı olmayacağı için, başpâre ana ölçüsü: ses kutusu üst nokta iç çapından 0,1-0,2 mm. daha geniş olmalıdır. Bu genişlik başpârenin ses kutusuna giren kısmındaki 5 derecelik konik açısı ile (önemlidir: aynı beş derecelik açı ses kutusuna da verilmelidir.) zaman içinde meydana gelebilecek bollaşmaları tolere ederek, hava kaçırmasını önler.

Başpâre ana ölçüsü kamış kalınlığına göre 18-24 mm. arasında değişebilir.
Not: Başpâreler bu ölçü ile adlandırıldığı için (onsekizlik başpâre, yirmilik başpâre, yirmiüçlük başpâre gibi) 18mm.- 19mm.- 20mm.- 21mm.- 22mm.- 23mm.- 24mm. standart ölçülerde yapılmalıdır. Tabiidir ki bu tür bir çalışma profesyonel ney yapımcılarının işidir ve Neyzene büyük kolaylık sağlar. Başpâresi kırılan veya deforme olan bir neyzenin, neyi ve başpâresi standart ölçülerde yapılmış ise, Ney Ustası neyi hiç görmeden başpâresini çekip gönderebilir.

Neylerini kendi açan neyzenler başpârelerini kamış kalınlığına uymak şartı ile diledikleri ölçüde çekebilirler.

6- başpâre ALT UÇ ÇAPI:
Başpâre ana ölçüsüne göre bu ölçü değişir. Başpârenin neye giren kısmının konik açısı ile ses kutusunun girişindeki konik açı aynı ve çok hassas olmalıdır. Bize göre en kullanışlı açı 5 derecedir.

Bazı neyzenler bu açıyı vermeyip düz yapmaktadırlar, tabiidir ki bu da olabilir, fakat ilerideki bollaşmalarda neyzen başpâresine kağıt, bant vs. sarmak zorunda kalacaktır.

7- başpâre KONİK BÖLÜM YÜKSEKLİĞİ:

Ses kutusuna giren kısmın bize göre en uygun yüksekliği 12 mm. dir. Bu ölçü boynuz malzemeden başpâre yapılırken boynuzun kalınlığı yeterli gelmezse 5-6 mm. ye kadar düşürülebilir. Fakat neye giren kısım küçüldükçe tutma kuvveti de o oranda zayıflayacağı için başpârenin düşüp kırılma riski vardır.

8- başpâre ayak YÜKSEKLİĞİ:

Ortalama 5 mm. civarındadır. Başpâre çekerken tornaya tutturmak için verilen yüksekliktir. Başpâreyi çeken ustaya göre değişir.

9- BAŞPÂRE YANAK YÜKSEKLİĞİ:

Bize göre en uygun yükseklik: 13 mm. dir. 1-2 mm. lik değişiklikler olabilir yükseklik arttıkça yanak açısı daralır, yükseklik azaldıkça yanak açısı genişler.

10- BAŞPÂRE YÜKSEKLİĞİ:

Bu ölçü çok önemlidir. Başpârenin neye takıldıktan sonra dışarıda kalan kısmıdır. Ney açılırken ses kutusu, başpâre yüksekliği kadar kesilir ve bir daha o ölçü değişmez. Buna göre açılmış bir neye değişik yükseklikte başpâre takılırsa neyin genel akordunu ve entonasyonunu bozacaktır. Bize göre en uygun başpâre yüksekliği: 18 mm. dir.

TULUM

Tulum Ve Tulum'un Yapısı

Tulumun Adı "Dulum,Tolum ve Tulum" olarak değiştiği düşünülmektedir.Hayvancılıkla uğraşan bölgelerde Davar hayvanının derisinin komple tulum olarak soyulması ve bu derinin içine peynir doldurulması ve bu peynire tulum peyniri denmesi, Dağlık bölgelerde yolculuklarda su ihtiyacını karşılamak amacıyla kullanılan dağarcığa Tulum denilmesi Osmanlı döneminde yangın söndürmeye giden itfaiyelerin su taşıdıkları kabin hayvan derisinden yapılan tulum olması ve bu itfaiyecilere tulumbacı denilmesi,Tulum sazının da aynı şekilde hayvancılık ve yaylacılık geleneği olan bölgelerin halk sazı olduğunu kanıtlamaktadır.

Konumuz olan Tulum nefesli sazlardan Dünyanın en eski çalgılarından olup bir çok ülkede kullanılmaktadır . Dünyada farklı olarak yapılanları varsada, Ülkemizdeki şekliyle yapılan tulum başka ülkelerde yoktur. İskoçların çaldığı Gayda, Bulgarlarınki tek düdüklü tek perdeli olup bizdeki tulumun farklı şekilde yapılanıdır. İskoçya ve Kuzey İrlanda`da şekil olarak biraz değişik olmasına rağmen ses olarak hemen hemen aynı olması dikkat çekmektedir.

Tulum için oğlak derisi daha çok tercih edilir ve tüyleri temizlendikten sonra ayaklar son kısımlardan kesilir. Ters çevrilip bağlandıktan sonra kesit bağlantısı daha iyi görünür. Ön ayaklardan birine tahta boru-lülük, arka ayaklardan birine de nav bağlanır.

Böylece tulum dediğimiz alet meydana gelir. Lülük'ten (dudula=ağızlık) üfleyip tulum şişirilir. Üflenen hava geri kaçmasın diye tulumcu lülüğün (dudula) ağzını dili ile kapatır. Kendisi bu suretle nefes alabilir. Sıkışan hava mecburen, nav içinde bulunan çimon/çibu denilen ses veren kamış borulara hücum eder ve ses çıkararak dışarı çıkar. Son zamanlarda lülük ağzına konan bilye sayesinde tulumcular türkü bile söyleyebiliyorlar. Ekseriyetle çibular yan yüzeylerinden 5 delikli olup bu delikler Nav'ın üst yüzüne yani tulumcunun parmaklarını oynatacağı bölüme bir çift olarak yerleştırılır. Çimon / çibular, nav içinde ikiden fazla da olabilirler. Herbirinin sesi tulumcunun ustalığına göre ayarlanır.

Ülkemizde Doğu Karadeniz bölgemizin Rize'nin dağlık kesiminin kullandığı, özelikle Hemşin ve Çamlı Hemşin İlçeleri ile Çayeli İlçesinde, Pazarın yüksek köyleri, Ardeşen ve Fındıklının yüksek köyleri Artvin'in yüksek köylerinde Erzurum'un Hemşine yakın Kazalarında Sivas'ın bazı kazalarında Kars'ın bazı kazalarında Tulum çalınmaktadır. Giresun'un Şebinkarahisar ilçesinde de Tulum çalındığını Şebinkarahisarlıların Ankara da Başbakanken Bülent Ecevit'i ziyaretlerinde Tulum çalmalarıyla öğrendik. Tulum düğünlerde, bayramlarda ve eğlencelerde kullanılan nefesli bir halk çalgısıdır. Önceleri sadece bu yörelerde düğünlerde kullanılırdı. Fakat son zamanlarda çeşitli halk müziklerinin yanısıra Pop, Rock ve özgün müziklerde kullanılmaya başlandı.Tabî buda enstrumanın tanıtımını ve halkın dikkatini çekmekte önemli bir etken oldu.

Çimon / çibu
Kamış veya tahıl sapı boğum yerinin bir tarafından diğer tarafın dıştan boğum yerinden içten kesilir. Bu uçta boğum yeri kalacağından kapalıdır, diğer uç açıktır. 16–17 cm boyunda bir boru elde edilmiş olur. Açık uç hafif meyilli olarak düzeltilir. Kapalı kısma doğru borunun bir kısmı çakı ile inceltilerek sesin, hava geçişi ile temini sağlanır. Bu borunun üçte bir kadarı üste kalması şartıyla ikişer santim arayla delikler açılır. Böylece yapılan çimonlar bu şekilde yanyana bağlanıp navın içine yerleştirilir. Çıkan sesler birbiri ile tam manası ile uyumlu olmayabilirler.

Nav
Farsça'da iyi oyulmuş odun manasında olup bu tabiri eski Oğuzlarında kullandığı aşikârdır. Navlar hafif kıvrık boynuzu andırırlar. Odundan veya şemsiye sapının yarım daire bölümünden yapılırlar. Aslında iç bükey bir teknecikten ibaret olup çimon/ çibular içine yerleştirilir.

Kar'aşın
Navın son kısmındaki boynuza verilen isimdir.

Goda

Tulumdan üflenen eğri boruya denir. Bulgarların gayda demeleri ile goda arasında muhakkak bir bağlantı vardır. Bu isim ta Kelt'lerden kalmış olabilir. Eski Bulgar kavimleri Türklerle kardeş kavim olmalarının neticesi olarak kelime Türkçe kökenli de olabilir.

Teknik Özellikleri

Tulumda aktif olarak kullanılan beş tam ses vardır ve oktav`ı yoktur,koma sesi vardır. Son zamanlarda altı sesli tulum`lar denenmiş fakat pek başarı sağlanamamıştır. Tulumun ses tonu "si" "lâ" "sol" karar sesiyle,tını`sı güzel olan ses elde edilir. Diğer ses tonlarında tulum istenilen sesi vermez. Tulumun orjinal sesi "si" ve "lâ" dır.

Dudula (Ağızlık)

Tulumu şişirmek için kullanılan dudula; yuvarlak bir ağacın içi delinerek yapılır ve hava geriye kaçmasın diye iç tarafına naylon`dan bir kapak yapılıp raptiye ile tutturularak havanın geri gelmesi önlenir.

Gövde (Deri kısmı)

Tulumun gövdesi genellikle keçi derisinden yapılır. Keçinin özellikle bir yaşında olmasına dikkat edilir. Çünki bir yaşından küçük olan keçilerin derisi yumuşak (taze) olduğundan çabuk deforme olur. Keçi kesildikten sonra derisi çok dikkatli bir şekilde delinmeden tulum olarak çıkartılır. Suyla karışık ateş külünde 2-3 gün bekletildikten sonra tüylerin dökülmesi sağlanır ve tabaklama işlemi yapıldıktan sonra baş tarafı ve arka kısmı içeri gelecek şekildetersten sıkıca bağlanır.

Ön ayaklarının birine dudula bağlanarak şişirilip asılır. Kuruduktan sonra sürekli yumuşak kalması için badem yağı yada gliserin sürülür (yağ ile bakım yapılmadığı süreçte deri kuruyup çatlar ve hava kaçırır bu yüzden tulum özelliğini yitirir) Tulumun- cephesinin güzel görünmesi için üzerine değişik renk ve desenlerle kılıf yapılır.

Nav (Ses veren kısım)

Tulumun en önemli kısımı nav'dır. Nav özellikle şimşir ağacından yapılır. Yaklaşık 40 derece eğri şimşir ağacının içini düzgün bir şekilde oyduktan sonra analıklar dediğimiz delikli 10mm çapında boruları ve kamıştan özel olarak yapılan çibun dediğimiz sipsi`leri özenle ve düzgün şekilde nav`a yerleştirilir. Burada önemli olan iki adet sipsininde aynı sesi vermesidir. Aralıklarda 6mm delinmiş 5 adet çift sıra delik vardır ve yanyana olan bu deliklerden çıkan seslerin aynı ayarda olması şarttır aksi takdirde ses bozuk çıkar.

Sesler ayarlandıktan sonra nav`ı tulumumuzun diğer koluna bağlıyoruz ve tulumumuzu şişiriyoruz. Hava taziğinden doğan güçle sipsilere gelen baskı sesin çıkmasına yol açar ve parmak vuruşları ile ses notalara dönüşür. İyi tulum çalabilmek için müzik bilgisinin yanı sıra iyi bir kulağa ve kuvvetli nefese sahip olmak gerekir.

KLARNET

Klarnet Nedir ?

Klarnet (klarinet ya da gırnata), sert ve dayanıklı ağaçlardan genellikle de abanoz ağacından yapılan üflemeli bir çalgı türüdür

Bir çeşit sert kauçuk olan ebonitten, ayrıca metalden yapılanları da vardır Klarnetler, beş parçanın birleşmesinden oluşur, bunlar:

Kafalık (Bek)
Fıçı (Barel)
Üst gövde
Alt gövde
Kalak

Klarnetin gövdesi silindir biçimindedir Kalak bölümü ise obuanın kalağına oranla daha geniştir Dikkatlice yontulup biçimlendirilen bu kamış parçası, ağızlık üzerine takılır Çalıcının nefesi ile titreşime geçirilen kamış, boru içindeki havayı titreşime geçirerek ses elde edilmesini sağlar Çalıcının sol eli yukarıda, sağ eli ise aşağıda olmak üzere az bir eğimle yere doğru tutulur

Flüt ve obuada olduğu gibi, klarnetin gövdesinde de ses deliklerini açmaya ve kapatmaya yarayan metal bir mekanizma vardır 1840 sıralarında "Boehm sistemi" flüte uygulandıktan sonra, Paris konservatuarı öğretim üyesi ve klarnetçi Klosé, bu sistemin klarnete de uygun olduğunu görmüş ve Boehm sistemi klarnete uygulanmıştır Daha sonra farklı zamanlarda farklı kişiler tarafından bu sistem geliştirilmiştir

Tarihte
1700’lü yıllarda icat edilen klarnet, tam 50 yıl sonra orkestraya dahil edilmiştir Hayatı boyunca 41 senfoni yazan Mozart, klarnet için senfoni yazan ilk besteci olmuştur Türkiye’de ilk klarnet, Donizetti Paşa’nın kurduğu saray bandosunda görülmüştür


Klarnet türleri
Çok kalabalık olan klarnet ailesinde şu çalgılar vardır:

La bemol küçük klarnet (yazılan notanın küçük altılı ince sesini duyurur)
Mi bemol küçük klarnet (yazılan notanın küçük üçlü ince sesini duyurur)
Re küçük klarnet (yazılan notanın büyük ikili ince sesi duyurur)
Do klarnet (yazılan notanın aynısını duyurur)
Si bemol klarnet (yazılan notanın büyük ikili kalın sesini duyurur)
La klarnet (yazılan notanın küçük üçlü kalın sesini duyurur)
Basset horn (Fa) (Yazılan notanın tam başli kalın sesini duyurur)
Mibemol alto klarnet (yazılı notanın büyük altılı kalın sesini dyurur)
Si bemol bas klarnet (yazılan notanın büyük dokuzlu kalın sesini duyurur)
La bas klarnet (yazılı notanın 1 oktav ve küçük üçlü kalın sesini duyurur)
Si bemol kontrabas klarnet (yazılı sesin 2 oktav ve ikili kalın sesini duyurur)
Bu çalgıların tümünün çalınışı aynıdır Bir tanesinin iyi çalmayı öğrenen, çok kısa bir alışma devresinden sonra, herhangi bir diğerini çalabilir Yalnızca dört tanesi sürekli orkestrada kullanılır

Mi bemol küçük klarnet
Si bemol klarnet
La klarnet
Si bemol bas klarnet
Bu dört çalgının da dördü birden her yapıtta kullanılmaz Genellikle besteciler iki sibemol klarnet kullanırlar Üçlü orkestra kuruluşu ise, bunlara bir de bas klarnet eklenir Daha büyük orkestralarda mi bemol klarnet ve bir si bemol klarnet daha eklenebilir

La klarnet Si bemol klarnete çok yakın bir çalgıdır La klarnetin boyu Si bemol klarnete göre biraz daha uzun, ses rengi biraz daha koyudur Çalınışı ve ses genişliği aynıdır Yalnız, Si bemol klarnet yazılı olan notanın büyük ikili kalınını, La klarnet ise küçük üçlü kalınını seslendirir Besteciler bu iki klarnet türünden birini kullanırlar
Bunun en önemli nedenleri şunlardır:

Daha koyu bir ses rengi isteniyorsa
Yapıtta çok diyez varsa
Klarnet partisinin en kalınından Do diyez sesinin kullanılması gerekiyorsa

Ses Genişliği
Alto klarnet çeşidiKlarnetin notaları sol anahtarı üzerine yazılır Ses genişliği neredeyse 4 oktav kadardır Bu genişlik içinde tüm diatonik ve kromatik sesler elde edilebilir Dördüncü ek çizgideli sol notasından daha ince notaların çalınması biraz güç olduğu için bu sesler pek kullanılmaz Eğer kullanılması isteniyorsa da küçük klarnet kullanılır En kalın mi notasından bir sonraki oktav içerisindeki si bemol notasına kromatik olarak olarak, aşağıdan yukarıya doğru ses deliklerinin sırasıyla açılması yoluyla elde edilir Bu Si bemolün incesindeki seslerin elde edilişi, flüt ve obuadakinden biraz farklıdır Flüt ve obuada en kalındaki esas seslerden sonra gelen sesler, bu esas seslerin ikinci doğuşkanları (bir oktav incesi) olarak, daha incelerde ise, esas seslerin genellikle dördüncü doğuşkanları (iki oktav incesi) olarak elde edilirler Klarnette ise (gövdesi silindir biçiminde olduğundan) elde edilen doğuşkanlar tek sayılıdır (3, 5, 7, 9) Üçüncü çizgi Si sesi klarnetin yazılı en kalın sesi olan mi sesinin dudak ve nefes ayarı, ayrıca bir yardımcı perde yardımı sonucunda çıkarbılan üçüncü doğuşkanıdır yani 1 oktav ve tam 5'li bu Si sesinden üçüncü ek çizgi Fa'ya kadar olan sesler kromatik olarak bu yolla elde edilir Fa'nın daha incesindeki sesler çeşitli yollardan, her klarnetçiye ve klarnet yapısına göre değişebilen yollarla elde edilir


Klarnetin tınlama bölgeleri
Klarnetin dört farklı tınlama bölgesi vardır:

Kalın ses bölgesi :
En kalın ses olan Mi'den bir oktav incesi Fa diyez notasına kadar olan bölgedir Zengin, madeni, gizemli, karanlık ve dramatik sözcükleri ile tanımlanabilir Bu ses bölgesine "Şalümo" (Chalumeau) bölgesi de denir "Şalümo" klarnetin atası olan eski bir çalgının adıdır
Kötü sesler : Sol notasından üç yarım perde sonraki si bemol notasına kadar olan bölgedir, klarnetin en kötü sesleridir, zayıf, soluk hemde elde edilmesi biraz daha güçtür
Orta ses bölgesi :
Si notasından ikinci ek çizgi Do notasına kadar olan ve klarnetin en güzel sesleridir Bu bölgeye "klarino" (Clarino) ses bölgesi denir En güzle ve en etkili klarnet soloları bu ses bölgesinde yazılmıştır Bu sesler duru, parlak, ılık ve etkileyicidir
İnce ses bölgesi :
İkinci ek çizgi Do'dan sonraki daha ince seslerdir Gür çalındığında sert ve rahatsız edici fakat kısık sesle çalındığında ılık ve yumuşak, flüt ses rengine yakın bir tını özelliği gösterir

Teknik özellikleri
Klarnet, çeviklik bakımından flüte çok yakındır Her çeşit hızlı, parlak, gösterişli pasajlar, diziler, arpejler, grupetto ve benzeri figürler, tril ve [tremolo]]lar rahatlıkla çalınabilir Genellikle tek dil kullanırlar Çift dil ve üç dil çok zor olduğundan, özel durumlar olmadıkça kullanılmaz Bir ses bölgesinden başka bir ses bölgesine geniş aralıklı atlamalar, klarnete özgü kolaylıklardan biridir Ancak hızlı tekrarlanan sesleri çalmakta oldukça sınırlıdır Klarnetin en önemli özelliklerinden biri de, gürlük kontrölü bakımından son derece yetenekli olmasıdır Çok kısık sesle ve çok gür sesle çalabilir


Orkestradaki önemi
Klarnete orkestrada hızlı, akıcı, parlak, gösterişli pasajlardan geniş duygusal ezgilere dek her türlü görev verilir Duru ve parlak ses rengi ile birleşen etkili kreşendo ve dekreşendo yeteneği, klarnetin "Espressivo" solo pasajlarda sık sık görevlendirilmesine neden olur Ses rengi diğer tahta üflemelilerle iyi kaynaşır Başka çalgılardaki temaları katlamak, gerekirse arka plandaki armonileri sağlamak ve eşlik figürlerini seslendirmek klarnetin yapabileceği en önemli görevlerdir


Türk Klarnetçiler
Ahmet Kuşgöz
Alaattin Gözetlik
Aykut Sütoğlu
Ayşegül Kirmanoğlu
Barbaros Erköse
Bergamalı İsmail
Burcu Börü
Burcu Kamacı
Bülent Altınbaş
Cemal Gürhan Eteke
Duygu Figen Varol
Feza Çetin
Hamdi Tokay
Hande Sarıcı
Hasan Gırnatacı
Hasan Gizlenci
Hüsnü Şenlendirici
İsmail Oytun
Kadir Ürün
Klarnet-i İbrahim Efendi
Mehmet Ayar
Mustafa Çalar
Mustafa Kandıralı
Naci Göçmen
Nazillili Varol
Nuri Gün
Öykü Karadağ
Özlem Kolat
Ruhi Günal
Salih Orak
Savaş Zurnacı
Selahattin Kabacı
Selim Kızılcıklar
Selim Sesler
Serkan Çağrı
Serkan Turnacı
Seyfettin Sığmaz
Süleyman Şen
Şükrü İnci
Şükrü Kabacı
Şükrü Tunar
Tanju Erol
Tevfik Okşar
Turgay Özüfler
Tülay Örser
Yasemin Salman
Volkan Karaman
Yüksel Zurna
Mustafa Özgül

Caz Klarnetistler
Don Byron
Sakala Mahato
Buddy DeFranco
Eric Dolphy
Pete Fountain
Jimmy Giuffre
Benny Goodman
Edmond Hall
Theo Jörgensmann
John LaPorta
Perry Robinson
Tony Scott
Artie Shaw